ΚΥΡΙΑΚΗ
με ελεύθερη γνώμη..


ΠΟΣΟ ΗΘΙΚΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΗΣ;


Πριν βιαστείτε να απαντήσετε αρνητικά στην ερώτηση αν υπάρχει ηθική στον καπιταλισμό, ας κάνουμε μερικές σκέψεις...

Το κεντρικό σημείο του καπιταλισμού ως φιλοσοφικό ρεύμα, οικονομικό σύστημα ή πραγματικότητα -στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη- είναι το ενδιαφέρον για τον εαυτό. Και εδώ είναι το κομβικό σημείο για όποια επιχειρηματολογία αναπτύσσεται κατά ενός συστήματος που αποδεδειγμένα έχει βγάλει τον άνθρωπο από τη φτώχεια, αν αναλογιστεί κανείς κοινωνικές δομές και οικονομικά μοντέλα παλαιότερων εποχών. Και πριν προτρέξουμε στο αντεπιχείρημα πως και τώρα υπάρχει φτώχεια στα καπιταλιστικά κράτη, να απαντηθεί πως αυτό οφείλεται σε παράπλευρες κακές πρακτικές διαχείρισης και εφαρμογής των αρχών του καπιταλιστικού μοντέλου και κυρίως στη διόγκωση του κρατισμού.

Ας επιστρέψουμε πίσω στο αρχικό ερώτημα μας όμως, αυτό περί ηθικής. Από την παιδική ηλικία μας ποτιζόμαστε με την έννοια της θυσίας, το μεγαλείο που τυλίγει έναν άνθρωπο καθώς παρουσιάζεται θυσιαζόμενος για το «κοινό καλό».

Επομένως, στον αντίθετο πόλο υπάρχει ένας άλλος άνθρωπος: ο εγωιστής, εγωκεντρικός, εγωπαθής. Μεγαλώνουμε, λοιπόν, με την αίσθηση ότι το «εγώ», ο φορέας και η αντιληπτή αίσθηση της ύπαρξης μας, είναι κάτι εξ ορισμού και χωρίς καμία αμφισβήτηση κακό.
Μπαίνουμε γρήγορα ως όντα στο διπολικό διαχωρισμό «καλό- κακό» και αυτός μας συντροφεύει άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα σε κάθε μας αξιολογική κρίση και σε κάθε μας απόφαση. Φυσικά η επιρροή και το στίγμα των θρησκειών που εξαίρουν την αυτοθυσία, το οικογενειακό σύστημα που προτάσσει το εμείς έναντι του εγώ και το εκπαιδευτικό μοντέλο που σπάνια μιλάει για τέτοια θέματα είναι κεφαλαιώδους σημασίας σε αυτές τις ενδοβολές που καταπίνουμε αμάσητες...

Έτσι λοιπόν ενώ όλοι συμπεριφερόμαστε ως καπιταλιστικά όντα, καθώς εργαζόμαστε με καθαρά καπιταλιστικό κριτήριο (αυτό της ικανοποίησης όσων περισσότερων αναγκών με βάση το εισόδημά μας), καθώς αγοράζουμε όχι από ανθρωπιστικό ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο- έμπορο που πουλάει ούτε για τον πωλητή που εργάζεται στο κατάστημα, καθώς καταναλώνουμε προκειμένου να κερδίσουμε μια προσωπική ευδαιμονία, στην περίπτωση όπου ερωτηθούμε εάν μας αρέσει ο καπιταλισμός, κομπιάζουμε. Διστάζουμε να πούμε με την ίδια αμεσότητα που έχουμε όταν ψωνίζουμε σε ένα πολυκατάστημα πως «ναι μας αρέσει ο καπιταλισμός». Γιατί; Γιατί ο καπιταλισμός έχει στον κεντρικό του πυρήνα αυτό το προπατορικό αμάρτημα του «εγώ». Κι επειδή κάθε εγώ που αναδύεται με αισθήσεις, αντίληψη, πρόθεση, ανάγκη και αίτημα είναι κατακριτέο, εύκολα και ανεμπόδιστα χωρίς κάποια λογική επεξεργασία και χωρίς καμία επίγνωση της πραγματικής μας ζωής, απαντάμε πως ο καπιταλισμός είναι κάτι κακό. Καταδυόμαστε γρήγορα στη ζώνη «καλό - κακό» από φόβο και ενοχή, θαρρείς και υπάρχει κάποιο αόρατο χέρι που μας γνέφει «πρόσεχε!»...

Ο καπιταλισμός έχει ηθική, την ηθική της λογικής, της ιεράρχησης των αξιών, της μη καταπάτησης των ατομικών δικαιωμάτων, της μη εξαπάτησης, της αλήθειας και της κριτικής ικανότητας. Έχει την ηθική που προίκισε η φύση το ανθρώπινο είδος προκειμένου να επιβιώσει με ασφάλεια και επιτυχία και η προ-ηθική αυτή συμπυκνώνεται στο έλλογο κομμάτι της ύπαρξής του.

Όντας ο καπιταλιστής άνθρωπος ελεύθερος και μόνος στις επιλογές του έρχεται ολοένα και πιο κοντά στην προ-ηθική αυτή, δεδομένου πως όλα τα υπόλοιπα συστήματα ηθικών αξιών που αναπτύχθηκαν προέκυψαν από μια ανάγκη του ανθρώπου να χειραγωγήσει και να χειραγωγηθεί (βλ θρησκείες, κοινωνικά στερεότυπα). Η προ-ηθική που στοχεύει στην ευημερία και την εξέλιξη του ατόμου ως μοναδική οντότητα είναι αυτή που δίνει την έμπνευση στον καπιταλισμό ως κοινωνικό πια μοντέλο, όπου το άτομο σε επαφή με τον εαυτό του και ατομικό του ενδιαφέρον (αντικαθίσταται εδώ η λέξη συμφέρον από τη λέξη ενδιαφέρον) εξέρχεται προς και δρα μέσα στο σύνολο.

Οι σκέψεις αυτές πήραν μορφή στην ομιλία του Yaron Brook, προέδρου του Ινστιτούτου Ayn Rand, καλεσμένου από το ΚεΦιΜ (Κέντρο Φιλελευθερων Μελετών) στη Θεσσαλονίκη. Ο Yaron Brook κατάφερε όχι απλά να εισηγηθεί υπέρ της ηθικής του καπιταλισμού, μα έφερε στην επιφάνεια πολλά ερωτήματα για το ποια είναι η φύση του ανθρώπου που τον οδηγεί στο να επιλέγει, να κατανοεί, να ιεραρχεί και τελικά με βασικό του εφόδιο τη λογική να πλησιάζει στην αριστοτελική θεώρηση της ευδαιμονίας και της αρετής.


*Η Κατερίνα Παπανικολάου είναι Βιολόγος, εναλλακτική θεραπεύτρια, Υπεύθυνη ακτιβισμού, Δράση Θεσσαλονίκης.
www.protagon.gr