ΣΑΒΒΑΤΟ..
με καφεδάκι

Ιταλία: το προεκλογικό σκηνικό αλώνεται από τον λαϊκισμό...

Οι ιταλικές βουλευτικές εκλογές στις 24 και 25 Φεβρουαρίου μπορεί να σηματοδοτήσουν την είσοδο της χώρας στην «τρίτη δημοκρατία».
Η πρώτη, υπό την ηγεμονία της χριστιανικής δημοκρατίας, κατέρρευσε το 1992 σε ένα κυκεώνα σκανδάλων, διαφθοράς, ελλειμμάτων εκτός ελέγχου, κερδοσκοπικών επιθέσεων κατά της ιταλικής λιρέτας, κατακρήμνισης των παραδοσιακών κομμάτων και κυβερνήσεων τεχνοκρατών με αποστολή (ήδη από τότε!) να σώσουν την χώρα.
Η δεύτερη δημοκρατία που ακολούθησε κινήθηκε στον αστερισμό του Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Berlusconi). Η πολιτική ζωή πολώθηκε, ευνοώντας την γέννηση ενός δικομματισμού αλά ιταλικά.
Δύο δεκαετίες μετά, είναι μια χώρα εξουθενωμένη που οδεύει προς τις κάλπες, που θυμίζει σε πολλά την Ιταλία του 1994. Για μια ακόμα φορά ξεσπά μια σειρά σκανδάλων στα οποία αναμειγνύονται διάφορα πολιτικά κόμματα. Σχηματίζεται μια κυβέρνηση τεχνοκρατών υπό την προεδρία του Μάριο Μόντι (Mario Monti), με αποστολή να σώσει την χώρα από τον εξευτελισμό της προσφυγής στην διεθνή βοήθεια και της απόβασης των men in black της ευρωπαϊκής τρόικα. Η αγωγή λιτότητας που επιβάλλει ο Μόντι (πάνω από 100 δις ευρώ μέσω αύξησης της φορολογίας και μείωσης των κρατικών δαπανών) έχει ως παρενέργεια μια βίαιη ύφεση της τάξης του 2.4% για το 2012. Η ανεργία αυξάνει (από 7.3% το 2009 φτάνει σήμερα στο 11.1%), ιδίως στους νέους (37%). Οι μεσαίες τάξεις φτωχαίνουν, η οργή αυξάνει.

Κι όμως, πρόκειται για μια χώρα που διαθέτει πολλά πλεονεκτήματα: έναν βιομηχανικό κλάδο που δραστηριοποιείται κυρίως στον βορρά, σχετική υγιή δημοσιονομικά, παρά την ύφεση και το χρέος, με πρωτογενές πλεόνασμα που υπερβαίνει εκείνο της Γερμανίας και ανάκαμψη των εξαγωγών. Αλλά η κοινή γνώμη βουλιάζει στην απαισιοδοξία. Το χειρότερο είναι πως ενώ αποδέχτηκε χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις τα αναγκαία μέτρα λιτότητας, δεν παρατηρεί καμία οφθαλμοφανή αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), πράγμα που της εγγυάται ακόμα πολλά χρόνια λιτότητας και μηδενικής ανάπτυξης.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκλογές της 24ης και 25ης Φεβρουαρίου θα σηματοδοτήσουν το κλείσιμο της δικομματικής παρένθεσης στην Ιταλία. Η ποικιλία της πολιτικής προσφοράς διευρύνεται. Πέραν της κλασικής κεντροαριστερής συμμαχίας, της οποίας ηγείται ο Πιερ Λουίτζι Μπερσάνι (Pierluigi Bersani), ο επικεφαλής του «δημοκρατικού κόμματος» (PD) και της κεντροδεξιάς (υπό την ηγεσία του ανοξείδωτου Μπερλουσκόνι), έχουμε την δημιουργία ενός κεντρώου πόλου, γύρω από τον Μάριο Μόντι, ένα κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς –την «επανάσταση των πολιτών» του Αντόνιο Ινγκρόια (Antonio Ingroia), αλλά κι ένα αντισυστημικό κίνημα, το «κίνημα πέντε αστέρων» (M5S) του κωμικού Μπέπε Γκρίλο (Beppe Grillo), που θέλει να ξεμπερδεύει με το ευρώ και την κατεστημένη πολιτική τάξη.

Οι δημοσκοπήσεις, που είναι πολύ πιθανό να διαψευσθούν και εμφανίζονται ευμετάβλητες καθώς εξελίσσεται η προεκλογική περίοδος, δείχνουν πως ο Μπερλουσκόνι μάλλον θα ηττηθεί και θα εξαφανιστεί από το πολιτικό προσκήνιο. Αναμένεται μια κυβέρνηση Μπερσάνι, αν και η νίκη του θα ακρωτηριαστεί από έναν εκλογικό νόμο που χαρακτηρίζεται τουλάχιστον μπαρόκ, και θα απαιτηθεί η μαζική του υποστήριξη από τον Μάριο Μόντι και τα στρατεύματά του (που υπολογίζονται γύρω στο 10%-15%). Αυτό το σενάριο καθησυχάζει τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και τις χρηματαγορές: ο Μπερσάνι υπηρέτησε ως υπουργός επί Πρόντι (Prodi), οπότε επέδειξε σοβαρότητα στην διαχείριση των κρατικών υποθέσεων και των δημοσίων οικονομικών.

Εισβολή δύο λαϊκισμών στο προεκλογικό σκηνικό

Αλλά η νίκη του Μπερσάνι μόνο εξασφαλισμένη δεν είναι, καθώς στο προεκλογικό σκηνικό εισβάλλουν δύο λαϊκισμοί.
Από την μια ο Μπερλουσκόνι ανεβαίνει ραγδαία στις δημοσκοπήσεις: διαθέτοντας την ενέργεια εκείνου που μάχεται για την επιβίωσή του, καταλαμβάνει τις τηλεοπτικές οθόνες, πολλαπλασιάζει τις υποσχέσεις του, φλερτάρει ανοικτά τους φοροφυγάδες (η φοροδιαφυγή υπολογίζεται στον πακτωλό των 120 δις στην Ιταλία). Εξοπλισμένος με μια έξυπνη πολιτική συμμαχιών και επικεντρώνοντας την προεκλογική του εκστρατεία στις περιοχές που θα κρίνουν την εκλογή, έχει ήδη μειώσει στο μισό την διαφορά που τον χώριζε από την κεντροαριστερά.
Η άλλη λαϊκιστική έκπληξη δεν είναι άλλη από το M5S του Μπέπε Γκρίλο, που ηγείται μιας προεκλογικής εκστρατείας που συνδυάζει το παραδοσιακό (είναι ο μόνος που τολμάει να διοργανώσει ανοικτές συγκεντρώσεις στις πλατείες, σε αυτήν την χειμερινή προεκλογική περίοδο) με το καινοτόμο (αξιοποιεί πολιτικά το διαδίκτυο όπως ο Μπερλουσκόνι είχε αξιοποιήσει την τηλεόραση), ενώ απευθύνεται ρητά στην οργή των Ιταλών. Μια οργή μουγκή, συνδεδεμένη με το φτώχεμα της χώρας και κατευθυνόμενη ενάντια στην διεφθαρμένη πολιτική τάξη, που στο συλλογικό ασυνείδητο είναι η μεγάλη υπεύθυνη για την καταβύθιση της οικονομίας μιας από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου.
Όποιο και να είναι το εκλογικό αποτέλεσμα, ο μεγάλος νικητής θα είναι η ψήφος διαμαρτυρίας.

Ήδη το 1994, οι Ιταλοί είχαν εκλέξει τον Μπερλουσκόνι, που υποσχόταν μια ρήξη με την παραδοσιακή πολιτική. Ένα μέρος αυτού του εκλογικού σώματος, που σήμερα αισθάνεται προδομένο, θέλει να εκφράσει την οργή του κατά του ευρώ και της Γερμανίας της Μέρκελ (Merkel), που κατηγορείται πως εκμεταλλεύτηκε την κρίση για να δυναμώσει την χώρα της και να εξασθενίσει τους εταίρους της.

Τα κόμματα που υποστηρίζουν την έξοδο της Ιταλίας από το ευρώ ή την αγνόηση των ευρωπαϊκών κανονισμών θα λάβουν κατά πάσα πιθανότητα άνω του 50% των ψήφων. Ακόμα κι αν τελικά κερδίσει ο Μπερσάνι, που αρνείται να δώσει υποσχέσεις και προσφεύγει ελάχιστα στην επικοινωνία, αυτήν την προεκλογική περίοδο θα την θυμόμαστε για το σπανίως χαμηλό επίπεδο των επιχειρημάτων και τα χοντροκομμένα ψέματα που αφειδώς χρησιμοποιήθηκαν. Η Ιταλία θα βγει από τις εκλογές βαριά τραυματισμένη, με ένα σημαντικό μερίδιο της κοινής της γνώμης να έχει προσχωρήσει ανοικτά στο αντιευρωπαϊκό στρατόπεδο.

Δύο δεκαετίες μετά, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Αηδιασμένοι από την διαφθορά των ελίτ τους, καταρρακωμένοι από την οικονομική συγκυρία, οι Ιταλοί μπορεί να μην ψηφίσουν εκ νέου -ή έναν νέο- Μπερλουσκόνι, αλλά δείχνουν πρόθυμοι να δώσουν στον Μπερσάνι, στην καλύτερη περίπτωση μια πλειοψηφία ασθενική και ετερογενή, που θα εκτείνεται από την ριζοσπαστική αριστερά ως τους μεταφασίστες του Τζιανφράνκο Φίνι (Gianfranco Fini).

  
La campagne électorale italienne envahie par les populismes
©Le Monde

Ο Fabio Liberti είναι διευθυντής ερευνών στο «ινστιτούτο διεθνών και στρατηγικών σχέσεων» (IRIS)